تضمـین حسـن انجـام کـار پیـمانکار
ماده 35 شرایط عمومی
تضمین حسن انجام کار
از مبلغ هر پرداخت به پیمانکار، معادل 10 درصد به عنوان تضمین حسن انجام کار کسر و در حساب سپرده نزد کارفرما نگاهداری می‌شود. نصف این مبلغ پس از تصویب صورت‌وضعیت قطعی طبق ماده 40 و نصف دیگر آن پس از تحویل قطعی، با رعایت مواد 42 و 52 مسترد می‌گردد.
تبصره - پیمانکار می‌تواند، وجوه سپرده تضمین حسن انجام کار را طبق دستورالعمل نافذ در زمان ارجاع کار که شماره و تاریخ آن در اسناد و مدارک پیمان درج شده است، دریافت کند.
ترتیب آزاد شدن وجه التزام حسن انجام کار
ماده 35 شرایط عمومی پیمان در مورد ترتیب آزاد شدن وجه التزام حسن انجام کار اجمالاً اشعار می‌دارد: «نصف این مبلغ پس از تصویب صورت‌وضعیت قطعی طبق ماده 40 و نصف دیگر آن پس از تحویل قطعی، با رعایت مواد 42 و 52 مسترد می‌گردد».
با توجه به ماده 35 شرایط عمومی پیمان و همچنین استقرا در بعضی از مواد شرایط عمومی پیمان می‌توان استنباط کرد که وجه التزام حسن انجام کار علی‌الاصول در دو مرحله قابل استرداد است. معهذا چنان‌چه در دو مرحله قابل استرداد نباشد ممکن است وجه التزام مورد بحث در مرحله سوم مسترد گردد. این مراحل حتمی و احتمالی را در 3 بخش زیر می‌بینیم:
الف- استرداد نصف وجه التزام حسن انجام کار پس از تصویب صورت‌وضعیت قطعی
گفتیم طبق ماده 40 شرایط عمومی پیمان صورت‌وضعیت قطعی حداکثر تا یک ماه پس از تاریخ تحویل موقت از سوی پیمانکار تهیه و به مهندس مشاور تسلیم می‌شود و مهندس مشاور نیز ظرف 3 ماه برای کارفرما ارسال می‌کند و کارفرما ظرف دو ماه از تاریخ وصول، رسیدگی و نظر نهایی خود را اعلام می‌دارد. بنابراین هرگاه با توجه به صورت‌وضعیت قطعی تصویب شده و سایر حساب‌های پیمانکار، وی بدهکار نباشد، نصف تضمین حسن انجام کار (یا وجه التزام حسن انجام کار) آزاد می‌شود. مع‌الوصف چنان‌چه پیمانکار بدهکار باشد نه تنها نصف وجه التزام حسن انجام کار آزاد نمی‌شود بلکه بدهی او از محل وجه التزام مزبور به ترتیب مقرر در بند (ب) ماده 52 شرایط عمومی پیمان تسویه می‌گردد.
ب- استرداد نصف دیگر وجه التزام حسن انجام کار پس از تحویل قطعی موضوع پیمان
انواع مراحل تحویل موضوع پیمان را به زودی خواهیم دید. یکی از مراحل تحویل موضوع پیمان «تحویل قطعی»است که تفصیل و چگونگی آن‌را ماده 41 شرایط عمومی پیمان بیان می‌کند.
اجمالاً متذکر می‌گردد که پایان دوره تضمین تعیین شده در ماده 5 موافقتنامه پیمان همان زمان تحویل قطعی است.
در زمان تحویل قطعی هرگاه عیب و نقصی که ناشی از کار پیمانکار باشد مشاهده نشود، موضوع پیمان تحویل قطعی می‌گردد و النهایه پس از طی پروسه خود به تصویب کارفرما می‌رسد. با این وصف نصف باقیمانده وجه التزام حسن انجام کار بی‌درنگ آزاد می‌گردد و بدین ترتیب قبلاً که نصف دیگر آن پس از صورت‌وضعیت قطعی آزاد شده بود، در این مرحله با استرداد نصف مانده آن به‌طور کامل آزاد می‌گردد.
لکن باید توجه داشت اگر در دوره تضمین، معایب و نقایصی در کار مشاهده شود که ناشی از کار پیمانکار باشد، پیمانکار مکلف است که آن معایب و نقایص را به هزینه خود رفع کند و هرگاه پیمانکار در انجام این تعهد قصور ورزد یا مسامحه کند، کارفرما حق دارد آن معایب و نقایص را خودش به ترتیبی که مقتضی بداند رفع نماید و هزینه آن را به اضافه 15 درصد، از محل تضمین پیمانکار یا هر نوع مطالبات و سپرده‌ای که پیمانکار نزد او دارد، برداشت نماید.
حال با توجه به مراتب فوق یا بنا به هر علت دیگری نصف دیگر وجه التزام حسن انجام کار به پیمانکار مسترد نگردد تکلیف چیست؟ و چه زمانی باید وجه التزام مزبور آزاد شود؟ این مطلبی است که در بند (ج) باید دید.
ج- استرداد وجه التزام حسن انجام کار پس از تصویب صورت حساب نهایی
صورت حساب نهایی را ماده 51 شرایط عمومی پیمان تعریف کرده و لازم نیست آن را دوباره تکرار کنیم. اما تبصره 2 ماده مزبور می‌گوید: «هرگاه براساس صورت‌وضعیت قطعی، معلوم شود که در آخرین صورت‌وضعیت موقت، پیمانکار بدهکار نبوده یا بدهی او کمتر از نصف کسور تضمین حسن انجام کار بوده است یا طبق صورت حساب نهایی، مشخص شود که در زمان تصویب صورت‌وضعیت قطعی پیمانکار بدهکار نبوده است، کارفرما باید بی‌درنگ تضمین آزاد نشده مربوط به هر یک از مدارک یاد شده را آزاد کرده و هزینه تمدید آنها را که از سوی پیمانکار تأمین شده است برای مدتی که در آزاد نمودن آنها تأخیر ایجاد گردیده، پرداخت کند». اما هرگاه برعکس مورد فوق، براساس صورت حساب نهایی پیمانکار بدهکار شود، مکلف است که در مدت یک ماه از تاریخ امضای صورت حساب نهایی یا اعلام کارفرما طلب کارفرما را بپردازد و اگر از این پرداخت استنکاف ورزد یا تأخیر نماید، کارفرما حق دارد، بدون انجام تشریفات قضایی، طلب خود را از محل سپرده‌ها و تضمین‌های پیمانکار را در صورتی که طبق ماده 47 ضبط نشده باشد، وصول نماید و اگر مبالغ این تضمین تکافو ننماید، با رعایت قوانین جاری کشور از دیگر دارایی‌های او وصول کند. یعنی کارفرما ناگزیر است یا از طریق شورای عالی فنی به عنوان داور مرضی الطرفین و یا با طرح و اقامه دعوی در دادگاه ذی‌صلاح نسبت به وصول مطالبات خود از پیمانکار اقدام نماید. پس از صدور حکم از هر یک از مراجع یاد شده (داور یا دادگاه) از دیگر دارایی‌های پیمانکار مطالبات خود را برداشت نماید.
ماده 36 شرایط عمومی
پیش پرداخت
کارفرما موافقت دارد که به منظور تقویت بنیه مالی پیمانکار، مبلغی به عنوان پیش پرداخت به پیمانکار پرداخت کند. میزان، روش پرداخت و چگونگی واریز پیش پرداخت و دیگر ضوابط آن، براساس دستورالعمل مربوط است که در زمان ارجاع کار نافذ بوده و شماره و تاریخ آن در اسناد و مدارک پیمان درج شده است.
پیمانکار در موعدهای مقرر در دستورالعمل پیش‌گفته، برای دریافت هر یک از اقساط پیش پرداخت، درخواست خود را به مهندس مشاور می‌نویسد. کارفرما پس از تأیید مهندس مشاور، هر قسط پیش پرداخت را در مقابل تضمین تعیین شده در دستورالعمل، بدون این‌که وجوهی از آن کسر شود، پرداخت می‌نماید. مهلت پرداخت هر قسط پیش پرداخت 20 روز از تاریخ درخواست پیمانکار که به تأیید مهندس مشاور رسیده است، یا 10 روز از تاریخ ارایه تضمین از سوی پیمانکار، هرکدام که بیش‌تر است، می‌باشد.
نحوه پرداخت مبلغ پیمان
گفتیم اجرای موضوع پیمان به گونه‌ای است که عامل زمان در آن نقش تعیین کننده دارد و طبیعت موضوع ایجاب می‌کند که کار، بعد از مدتی از تاریخ انعقاد پیمان به کارفرما تحویل شود. از این روی عوض معامله یا ثمن معامله که همان مبلغ پیمان است، نیز باید متناسب با پیشرفت کار از سوی کارفرما به پیمانکار پرداخت گردد. در پرداخت مبلغ پیمان دستگاه اجرایی (کارفرما) باید مقررات مندرج در قانون محاسبات عمومی کشور و مراحل مذکور در آن که عبارت است از تشخیص، تأمین اعتبار، تعهد، تسجیل و حواله را رعایت نماید.
تشخیص یعنی این‌که کارفرما کالا و خدمات و سایر پرداخت‌هایی را که تحصیل یا انجام آنها برای نیل به اجرای موضوع پیمان ضروری است قبلاً تعیین و انتخاب کرده باشد. وفق ماده 18 قانون محاسبات عمومی کشور، تأمین اعتبار عبارت است از اختصاص دادن تمام یا قسمتی از اعتبار مصوب برای هزینه معین. و حسب ماده 20 قانون فوق‌الذکر تسجیل عبارت است تعیین میزان بدهی قابل پرداخت به موجب اسناد و مدارک اثبات کننده بدهی. وقتی میزان بدهی تعیین شدحواله آن صادر می‌شود. چک یکی از مصادیق حواله تعریف شده در ماده 21 قانون مرقوم است. بر مبنای تعریف یاد شده حواله اجازه‌ای است که کتباً وسیله مقامات مجاز وزارتخانه یا مؤسسه دولتی و یا شرکت دولتی و یا دستگاه اجرایی محلی و یا نهادهای عمومی غیردولتی و یا سایر دستگاه‌های اجرایی برای تأدیه تعهدات و بدهی‌های قابل پرداخت از محل اعتبارات مربوط عهده ذی‌حساب در وجه ذینفع صادر می‌شود. در صورتی که براساس گواهی خلاف واقع ذی‌حساب نسبت به تأمین اعتبار و یا اقدام یا دستور وزیر یا رییس مؤسسه دولتی یا مقامات مجاز از طرف آنها زاید بر اعتبار مصوب و یا برخلاف قانون وجهی پرداخت یا تعهدی علیه دولت امضا شود هر یک از تخلفات در حکم تصرف غیرقانونی در وجوه و اموال دولتی محسوب خواهد شد.
از طرف دیگر ممکن است پیمانکار برای بعضی از هزینه‌های اجرایی موضوع پیمان، از جمله پرداخت حقوق متخصصان خارجی یا تهیه مصالح و تجهیزاتی که در اسناد و مدارک پیمان پرداخت ارز از سوی کارفرما تعهد شده، احتیاج به ارز داشته باشد. بنابراین مبلغ پیمان به دو صورت پرداخت می‌شود:
1. پرداخت ریالی
2. پرداخت ارزی
پرداخت ریالی را در زیر می‌بینیم ولی پرداخت ارزی را در توضیح ماده 38 خواهیم دید.
نحوه پرداخت ریالی
آنچه در شرایط عمومی پیمان راجع به پرداخت ریالی می‌توان ملاحظه کرد این است که کارفرما مبلغ پیمان را در چهار مکانیزم یا 4 مرحله کلی به شرح زیر پرداخت می‌کند که هر مکانیزم دارای مراحل مختلفی است:
1- پیش پرداخت
2- پرداخت علی‌الحساب
3- پرداخت قطعی (نهایی)
4- تسویه حساب کامل.
حال ذیلاً پیش پرداخت را توضیح می‌دهیم و سایر مراحل پرداخت را در شرح مواد دیگر می‌بینیم:
برای اجرای موضوع پیمان، پیمانکار لازم است اقدامات مقدماتی را آغاز کند و چون موضوع پیمان معمولاً امور کلان است لذا نمی‌توان توقع داشت که هزینه‌های مقدماتی را پیمانکار به تنهایی و رأساً متقبل شود. از این جهت کارفرما باید قسمتی از مبلغ پیمان را بدواً به عنوان پیش پرداخت به پیمانکار پرداخت نماید تا او بتواند از محل پیش پرداخت، هزینه‌ها و مخارج مقدماتی موضوع پیمان را تأمین کند. البته همه پیش پرداخت ممکن است تکافوی مخارج ابتدای کار نباشد و قسمتی از آن هزینه‌ها توسط پیمانکار جبران و تأمین شود. به هر حال آنچه به عنوان پیش پرداخت از سوی کارفرما به پیمانکار تأدیه می‌شود، بنیه مالی پیمانکار را تقویت می‌کند تا موضوع پیمان برای اجرا آغاز شود.
چگونگی تأدیه پیش پرداخت براساس مدارک و اسناد دیگر پیمان است. یکی از مدارک و اسناد پیمان دستوالعمل‌ها است که به عنوان مدارک الحاقی پیمان قبلاً از آن یاد کردیم. بنابراین میزان، روش پرداخت و چگونگی واریز پیش پرداخت و دیگر ضوابط آن، براساس دستورالعمل مربوط است که در زمان ارجاع کار نافذ بوده و شماره و تاریخ آن در اسناد و مدارک پیمان درج می‌شود.
روش کار چنین است که پیمانکار در موعدهای مقرر در دستورالعمل پیش‌گفته، برای دریافت هر یک از اقساط پیش پرداخت، درخواست خود را به مهندس مشاور می‌نویسد. کارفرما پس از تأیید مهندس مشاور هر قسط پیش پرداخت را در مقابل تضمین تعیین شده در دستورالعمل، بدون این‌که وجوهی از آن کسر شود، پرداخت می‌نماید. مهلت پرداخت هر قسط پیش پرداخت 20 روز از تاریخ درخواست پیمانکار که به تأیید مهندس مشاور رسیده است، یا 10 روز از تاریخ ارایه تضمین از سوی پیمانکار (هرکدام که بیش‌تر است) می‌باشد.
طبق تصویب نامه هیأت وزیران مورخ 22/6/1371 و به استناد ماده 23 قانون برنامه و بودجه «میزان پیش پرداخت متعلق به پیمآنهای کارهای پیمانکاری برابر20 درصد کل مبلغ اولیه پیمان است که در اقساط سه گانه به شرح زیر در وجه پیمانکار پرداخت می‌شود:
الف- قسط اول معادل 8 درصد مبلغ اولیه بلافاصله پس از تحویل زمین.
ب- قسط دوم معادل 6,5 درصد مبلغ اولیه پیمان پس از تهیه و حمل حدود 60 درصد از تجهیزات و ماشین‌آلات مورد نیاز کار و تجهیز کارگاه، براساس برنامه زمان بندی اجرای کار، این مراتب باید طی صورتمجلسی به امضای پیمانکار و دستگاه ناظر برسد.
پ- قسط سوم معادل 5,5 درصد مبلغ اولیه پیمان بعد از آن که پیمانکار معادل 30 درصد مبلغ اولیه پیمان طبق صورتوضعیتهای ماهانه (بدون احتساب مصالح پای کار) کار انجام داده باشد.
- مبالغ مربوط به پیش پرداخت در ازای تودیع ضمانت‌نامه بانکی از طرف پیمانکار به نفع کارفرما به او پرداخت می‌شود. ضمانت‌نامه‌های مزبور تا پایان مدت پیمان معتبر بوده و به دستور کارفرما قابل تمدید است.
کارفرما می‌تواند در مورد پیمانکاران ایرانی در ازای اخذ سفته با ظهرنویسی ضامن معتبر به تشخیص خود مبلغ پیش پرداخت را به حساب مشترک پیمانکار و کارفرما واریز نماید تا فقط به مصرف تجهیز کارگاه، تکمیل ماشین‌آلات و خرید مصالح کار مورد قرارداد برسد.
- در مواردی که پیش پرداخت‌ها در ازای اخذ سفته به حساب مشترک واریز می‌شود، چنان‌چه مبلغ پرداخت برای تهیه مصالح صرف شود، باید هنگام پرداخت صورت‌وضعیت کسر و به حساب مشترک واریز شود تا دوباره مورد استفاده قرار گیرد.
- در مورد پیش پرداخت‌هایی که در ازای سفته به حساب مشترک واریز و صرف خرید تجهیزات و ماشین‌آلات شده باشند، پیمانکار موظف است ماشین‌آلات و تجهیزات خریداری شده را به عنوان وثیقه واریز مبالغ پیش پرداخت در رهن کارفرما قرار دهد. پیمانکار تا تسویه بدهی خود بابت پیش پرداخت، حق خروج آنها را بدون اجازه کارفرما از کارگاه نخواهد داشت.
- برای بازپرداخت مبلغ پیش پرداخت بابت واریز اقساط اول و دوم از تمام صورتوضعیتهای کارکرد موقت (بدون احتساب تعدیل و پرداخت مشابه) معادل 14,5درصد از مبلغ ناخالص هر صورت‌وضعیت کارکرد موقت کسر می‌شود و برای بازپرداخت قسط سوم پیش پرداخت، 8درصد علاوه بر 14,5درصد یاد شده از مبالغ ناخالص هر صورت‌وضعیت کارکرد موقت به گونه‌ای کسر می‌شود که تمام مبالغ پیش پرداخت تا آخرین صورت موقت (صورت‌وضعیت ماقبل آخر) مستهلک شود.
تبصره - در صورتی که برخی از اقساط پیش پرداخت تأدیه نشود، نسبت درصد بازپرداخت مبالغ پیش پرداخت متناسب با اقساط پرداخت شده توسط دستگاه اجرایی کاهش داده می‌شود.
- میزان ضمانت‌نامه‌ها یا سفته‌ها یا سایر رهینه‌ها به ترتیبی که اقساط پیش پرداخت مربوط واریز می‌گردد، هم‌زمان و متناسباً کاهش داده می‌شود.»
ماده 37 شرایط عمومی
پرداخت‌ها
الف) در آخر هر ماه، پیمانکار، وضعیت کارهای انجام شده از شروع کار تا آن تاریخ را که طبق نقشه‌های اجرایی، دستور کار‌‌ها و صورتمجلسهاست اندازه‌گیری می‌نماید و مقدار مصالح و تجهیزات پای کار را تعیین می‌کند، سپس براساس فهرست بهای منضم به پیمان، مبلغ صورت‌وضعیت را محاسبه کرده و آن‌را در آخر آن ماه تسلیم مهندس ناظر می‌نماید. مهندس مشاور، صورت‌وضعیت پیمانکار را از نظر تطبیق با اسناد و مدارک پیمان کنترل کرده و در صورت لزوم با تعیین دلیل اصلاح می‌نماید و آن را در مدت حداکثر 10 روز از تاریخ دریافت از سوی مهندس ناظر، برای کارفرما ارسال می‌نماید و مراتب را نیز به اطلاع پیمانکار می‌رساند. کارفرما صورت‌وضعیت کنترل شده از سوی مهندس مشاور را رسیدگی کرده و پس از کسر وجوهی که بابت صورتوضعیتهای موقت قبلی پرداخت شده است و همچنین اعمال کسور قانونی و کسور متعلقه طبق پیمان، باقیمانده مبلغ قابل پرداخت به پیمانکار را حداکثر ظرف 10 روز از تاریخ وصول صورت‌وضعیت، با صدور چک به نام پیمانکار، پرداخت می‌کند. با پرداخت صورت‌وضعیت موقت، تمام کار‌‌ها و مصالح و تجهیزاتی که در صورت‌وضعیت مزبور درج گردیده است متعلق به‌کارفرماست، لیکن به منظور اجرای بقیه کارهای موضوع پیمان، به رسم امانت، تا موقع تحویل موقت، در اختیار پیمانکار قرار می‌گیرد. مقادیر درج شده در صورتوضعیتهای موقت و پرداخت‌هایی که بابت آنها به عمل می‌آید جنبه موقت و علی‌الحساب دارد هر نوع اشتباه اندازه‌گیری و محاسباتی و جز اینها، در صورتوضعیتهای بعدی یا در صورت‌وضعیت قطعی، اصلاح و رفع می‌شود. به منظور ایجاد امکان برای تهیه، رسیدگی و تصویب صورت‌وضعیت قطعی در مهلت‌های تعیین شده در ماده 40، پیمانکار باید، ضمن اجرای کار و پس از اتمام هریک از اجزای آن، نسبت به تهیه متره‌های قطعی و ارایه آنها به مهندس مشاور برای رسیدگی همراه با صورتمجلسها و مدارک مربوط اقدام نماید، این اسناد باید در تهیه صورتوضعیتهای موقت نیز مورد استفاده قرار گیرد.
تبصره 1. هرگاه به علتی صورت‌وضعیت ارسالی از طرف مهندس مشاور مورد تأیید کارفرما قرار نگیرد، کارفرما پس از وضع کسور تعیین شده در این ماده، تا 70 درصد مبلغ صورت‌وضعیتی را که مهندس مشاور ارسال نموده است، به عنوان علی‌الحساب و در مدت مقرر در این ماده در وجه پیمانکار پرداخت می‌کند و صورت‌وضعیت همراه با دلایل رد آن، برای تصحیح به مهندس مشاور برمی‌گرداند، تا پس از اعمال اصلاحات لازم در مدت حداکثر 5 روز، دوباره به شرح یاد شده، برای کارفرما ارسال شود و بقیه مبلغ به ترتیب پیش‌گفته به پیمانکار پرداخت گردد. در این صورت، مهلت پرداخت مبلغ صورت‌وضعیت از تاریخی شروع می‌شود که صورت‌وضعیت تصحیح شده تسلیم کارفرما شود.
تبصره 2. هرگاه پیمانکار نسبت به صورت‌وضعیتی که به شرح پیش‌گفته اصلاح شده است معترض باشد، اعتراض خود را با ذکر دلیل، حداکثر ظرف یک ماه، به‌کارفرما اعلام می‌کند تا مورد رسیدگی قرار گیرد.
تبصره 3. اگر پیمانکار در موعد مقرر صورت‌وضعیت موقت را تهیه و تسلیم مهندس ناظر نکند، مهندس مشاور با تأیید کارفرما و به هزینه پیمانکار اقدام به تهیه آن می‌کند و اقدامات بعدی برای رسیدگی و پرداخت آن را به ترتیب این ماده به عمل می‌آورد. در این حالت، هیچ گونه مسؤولیتی از نظر تأخیر در پرداخت صورت‌وضعیت مربوط متوجه کارفرما نیست.
ب) در پیمانهایی که مشمول تعدیل آحاد بها هستند، پس از تأیید هر صورت‌وضعیت موقت از سوی کارفرما، پیمانکار صورت‌وضعیت تعدیل آحاد بهای آن صورت‌وضعیت را براساس آخرین شاخص‌های اعلام شده محاسبه می‌نماید و به منظور بررسی و پرداخت به نحوی که در بند «الف» تعیین شده است، برای مهندس مشاور ارسال می‌کند.
تبصره - اگر به هر دلیل و غیر از قصور پیمانکار، تعدیل کارکردهای هر نیمه از سال (3 ماه اول و دوم یا سوم و چهارم) پس از سپری شد 3 ماه از آن نیمه سال، با شاخص‌های قطعی، پرداخت نشود، طبق بند 9 ماده 30 عمل خواهد شد.
ج) برای پرداخت وجوه دیگری که به موجب اسناد و مدارک پیمان به پیمانکار تعلق می‌گیرد، مهندس مشاور، ظرف مدت 10 روز از تاریخ دریافت صورت حساب پیمانکار، آن را رسیدگی می‌کند و به‌کارفرما تسلیم می‌نماید تا طبق بند «الف» برای رسیدگی و پرداخت آن اقدام شود.
پرداخت علی‌الحساب
بعد از پیش پرداخت قسمتی از مبلغ پیمان از سوی کارفرما، پیمانکار اجرای موضوع پیمان را آغاز می‌کند. آنچه پیمانکار از شروع اجرای موضوع پیمان تا تحویل موقت آن، از کارفرما دریافت می‌کند، علی‌الحساب است. به این صورت که:
1- در آخر هر ماه پیمانکار کارهای انجام شده از شروع کار تا آن تاریخ را که طبق نقشه‌های اجرایی، دستور کار‌‌ها و صورت مجلسها است اندازه‌گیری می‌نماید و مقدار مصالح و تجهیزات پای کار را تعیین می‌کند، سپس براساس فهرست بهای منضم به پیمان، مبلغ صورت‌وضعیت را محاسبه کرده و آن‌را در آخر ماه تسلیم مهندس ناظر می‌نماید.
2- مهندس ناظر که نماینده مهندس مشاور در کارگاه است، صورت‌وضعیت را به مهندس مشاور ارایه می‌دهد.
3- مهندس مشاور صورت‌وضعیت پیمانکار را از نظر تطبیق با اسناد و مدارک پیمان کنترل کرده و در صورت لزوم با تعیین دلیل اصلاح می‌نماید و آن‌را در مدت حداکثر 10 روز از تاریخ دریافت از سوی مهندس ناظر، برای کارفرما ارسال می‌نماید و مراتب را نیز به اطلاع پیمانکار می‌رساند.
کارفرما صورت‌وضعیت کنترل شده از سوی مهندس مشاور را رسیدگی کرده و پس از کسر وجوهی که بابت صورتوضعیتهای موقت قبلی پرداخت شده است و همچنین اعمال کسور قانونی و کسور متعلقه طبق پیمان، باقیمانده مبلغ قابل پرداخت به پیمانکار را حداکثر ظرف مدت 10 روز از تاریخ وصول صورت‌وضعیت با صدور چک به نام پیمانکار پرداخت می‌کند. پرداخت مبلغ صورت‌وضعیت از طریق صدور چک در واقع بیانگر دو مرحله از مراحل مندرج در قانون محاسبات عمومی کشور است. این مراحل عبارتند از: تسجیل (تعیین میزان بدهی قابل پرداخت به موجب اسناد و مدارک اثبات کننده بدهی) و حواله (اجازه‌ای که کتباً وسیله مقامات مجاز وزارتخانه یا مؤسسات دولتی و یا دستگاه اجرایی محلی و یا نهادهای عمومی غیردولتی و یا سایر دستگاه‌های اجرایی برای تأدیه تعهدات و بدهی‌های قابل پرداخت از محل اعتبارات مربوط عهده ذی‌حساب در وجه ذینفع صادر می‌شود).
چون قبلاً گفتیم که پیمان از عقود معوض است لذا با انتقال هر یک از عوض و معوض، طرف مقابل، مالک مابهازای خود می‌شود. بنابراین با پرداخت علی‌الحساب بابت قسمتی از کارهای انجام شده از سوی کارفرما به پیمانکار، کارفرما، مالک آن قسمت از موضوع پیمان می‌شود که پیمانکار آن‌را اجرا کرده است. متقابلاً پیمانکار نیز مالک قسمتی از مبلغ پیمان تقریباً به همان میزان انجام کار خود می‌گردد.
این است که در ضمن بند (الف) ماده 37 شرایط عمومی آمده است که: «... با پرداخت صورت‌وضعیت موقت (پرداخت علی‌الحساب) تمام کار‌‌ها و مصالح و تجهیزاتی که در صورت‌وضعیت مزبور درج گردیده است متعلق به کارفرما است، لیکن به منظور اجرای بقیه کارهای موضوع پیمان، به رسم امانت، تا موقع تحویل موقت در اختیار پیمانکار قرار می‌گیرد ...
در پیمآنهایی که مشمول آحاد تعدیل بها هستند، پس از تأیید هر صورت‌وضعیت موقت از سوی کارفرما، پیمانکار صورت‌وضعیت تعدیل آحاد بهای آن صورت‌وضعیت را براساس آخرین شاخص‌های اعلام شده محاسبه می‌نماید و به منظور بررسی و پرداخت به نحوی که فوقاً ذکر شد، برای مهندس مشاور ارسال می‌کند.
همچنین با پرداخت وجوه دیگری که به موجب اسناد و مدارک پیمان به پیمانکار تعلق می‌گیرد، مهندس مشاور، ظرف مدت 10 روز از تاریخ دریافت صورت حساب به پیمانکار، آن را رسیدگی می‌کند و به کارفرما تسلیم می‌نماید تا طبق آنچه که در بالا آمده برای رسیدگی و پرداخت آن اقدام شود.
بنابراین با توجه به مطالب بالا «مقادیر درج شده در صورتوضعیتهای موقت و پرداخت‌هایی که بابت آنها به عمل می‌آید جنبه موقت و علی‌الحساب دارد و هر نوع اشتباه اندازه‌گیری و محاسباتی و جز اینها، در صورتوضعیتهای بعدی یا در صورت‌وضعیت قطعی، اصلاح و رفع می‌شود». آنچه از پرداخت‌های ریالی به بعد از مرحله پرداخت علی‌الحساب باقی می‌ماند و باید در مراحل پرداخت قطعی و تسویه حساب کامل به پیمانکاران پرداخت گردد. «مبلغ باقیمانده کار در دست اجرا» می‌گویند و آن عبارت است از جمع مبالغ کارهای در دست اجرا منهای جمع مبالغ آخرین صورتوضعیتهای مربوط که تا آن زمان به تأیید کارفرما رسیده باشد.
آنچه فوقاً در مورد پرداخت علی‌الحساب گفتیم حالتی است که هیچ یک از طرفین نسبت به آن اعتراض یا اختلافی ندارد. اما به عللی ممکن است پرداخت علی‌الحساب مورد اعتراض و یا بی‌اعتنایی هر یک از طرفین قرار بگیرد. در این صورت باید دید که سند پیمان راه‌حل این مسأله را چگونه پیش‌بینی کرده است. مسایلی که ممکن است در این حالات بروز کند به شرح زیر است:
الف- صورت‌وضعیت موقت مورد تأیید کارفرما قرار نمی‌گیرد:
تبصره 1 از ماده 37 شرایط عمومی پیمان در این باره می‌گوید:
»هرگاه به عللی صورت‌وضعیت ارسالی از طرف مهندس مشاور مورد تأیید کارفرما قرار نگیرد، کارفرما پس از وضع کسور تعیین شده، از این ماده، تا 70 درصد مبلغ صورت‌وضعیتی را که مهندس مشاور ارسال نموده است، به عنوان علی‌الحساب و در مدت مقرر در این ماده در وجه پیمانکار پرداخت می‌کند و صورت‌وضعیت را همراه با دلایل رد آن، برای تصحیح به مهندس مشاور برمی‌گرداند، تا پس از اعمال اصلاحات لازم در مدت حداکثر 5 روز، دوباره به شرح یاد شده، برای کارفرما ارسال شود و بقیه مبلغ (30 درصد مانده) به ترتیب پیش‌گفته به پیمانکار پرداخت گردد. در این صورت مهلت پرداخت مبلغ صورت‌وضعیت از تاریخی شروع می‌شود که صورت‌وضعیت تصحیح شده تسلیم کارفرما شود. «
ب- صورت‌وضعیت موقت اصلاح شده مورد اعتراض پیمانکار قرار می‌گیرد:
هرگاه پیمانکار نسبت به صورت‌وضعیتی که به شرح پیش‌گفته اصلاح شده است معترض باشد، اعتراض خود را با ذکر دلیل، حداکثر ظرف یک ماه به‌کارفرما اعلام می‌کند تا مورد رسیدگی قرار گیرد.
سند پیمان پیش‌بینی نکرده است که اگر به هنگام رسیدگی به اعتراض پیمانکار نسبت به صورت‌وضعیت اصلاح شده چنان‌چه اعتراض پیمانکار مورد توجه کارفرما قرارنگیرد تکلیف چیست؟ آیا مراحل دیگری باید طی شود یا نه؟ به نظر می‌رسد علت این سکوت روشن است. زیرا هرگاه برای هر صورت‌وضعیت موقت اعتراضی از ناحیه پیمانکار صورت بگیرد و مورد رسیدگی کارفرما، قرار بگیرد و اعتراض پیمانکار غیرموجه تشخیص داده شود و برای این حل اختلاف مکانیزم دیگری تعیین شود در این صورت اجرای موضوع پیمان مختل می‌شود. از طرف دیگر چون پرداخت براساس صورت‌وضعیت موقت، اصولاً علی‌الحساب است لذا پرداخت تا 70 درصد از صورت‌وضعیت موقت به‌طور علی‌الحساب قاطع امر است و اختلاف احتمالی در 30 درصد مانده آن‌را می‌توان به پرداخت قطعی موکول کرد و چنان‌چه اختلافی در پرداخت نهایی حاصل شود تکلیف آن‌را سند پیمان تعیین کرده است که بعداً خواهیم دید.
ج- پیمانکار در موعد مقرر صورت‌وضعیت قطعی را تهیه نمی‌کند:
اگر پیمانکار در موعد مقرر صورت‌وضعیت موقت را تهیه و تسلیم مهندس ناظر نکند، مهندس مشاور با تأیید کارفرما و به هزینه پیمانکار اقدام به تهیه آن می‌کند و اقدامات بعدی برای رسیدگی و پرداخت آن را به ترتیب بند (الف) ماده 37 شرایط عمومی پیمان به عمل می‌آورد. در این حالت هیچ گونه مسؤولیتی از نظر تأخیر در پرداخت صورت‌وضعیت مربوط متوجه کارفرما نیست.
پرداخت قطعی
در حالت عادی مبلغ پیمان وقتی به‌طور قطعی پرداخت می‌شود که موضوع پیمان به پایان رسد و به‌کارفرما تحویل گردد. اما در موارد استثنایی نیز مبلغ پیمان به صورت قطعی پرداخت می‌گردد. با توجه به مفاد شرایط عمومی پیمان مبلغ پیمان در موارد زیر به‌طور پرداخت قطعی انجام می‌گیرد:
2- فسخ پیمان
3- خاتمه پیمان
بنابراین پرداخت قطعی مبلغ پیمان را در هر یک از موارد فوق به شرح زیر می‌بینیم:
پرداخت قطعی به هنگام تحویل موقت موضوع پیمان:
قبلاً توضیح دادیم که کارفرما در 4 مرحله کلی یا در 4 مکانیزم متفاوت مبلغ پیمان را به پیمانکار پرداخت می‌کند. قسمتی از مبلغ پیمان قبل از آغاز کارهای موضوع پیمان به صورت پیش پرداخت و قسمتی ضمن اجرای موضوع پیمان و قسمتی که همان پرداخت قطعی است پس از پایان اجرای موضوع پیمان به وی پرداخت می‌گردد. همچنین گفتیم که مبلغ اولیه پیمان به لحاظ تغییرات احتمالی در آن، ثابت نمی‌ماند. آن تغییراتی که براساس اسناد و مدارک صورت می‌گیرد را مبلغ نهایی می‌گویند. آنچه به‌طور قطعی پرداخت می‌شود به معنی پرداخت نهایی نیست و تسویه حساب کامل بعد از این مرحله است که در جای خود خواهیم دید. حال باید دید در زمان تحویل موقت موضوع پیمان، مبلغ پیمان چگونه پرداخت می‌گردد.